euskal etnizitate berria: denok gara etorkinak, denok gara migrazio subalternoaren ondorio
Nire Before Babel: A History of Basque Literatures amaitutakoan, oraindik ere gogoeta garrantzitsu bat erantsi behar niola konturatu nintzen. Liburuan diot, euskal literatura bi tradizio diskurtsiboren, bi literaturen, talka diglosiko eta oprimatzaileren historia eta ondorio dela. Alde batetik, klase subalternoek tradizionalki euskaraz, eta batikbat ahoz, bilakatu duten tradizioa dugu eta, bestetik, klase elitekoek eta aristokratikoek Euskal Herriaz erdaraz idatzi dutena, zeinak euskara izan duen oinarri eta erreferentzia, ezaugarri diferentzial nagusi bezala, eta, beti ere, eliteen interesak bertan eta Gaztela/Aragoi/Madrilgo korteetan zilegitzeko balio izan duen ("el oasis vasco" eta "la nacion foral" dira bere azken formulazio garaikideak). Eleizak eta euskalgintza militanteak ere euskaraz idatzi du, baina diskurtso honek, dena den, ez du euskararen estatus subalternoa erabakiorki aldatu. Euskal literaturaren historia, eta orokorkiago "euskal identitate/nortasunaren" historia, zeina euskal literaturaren materia errotikakoena eta oinarrizkoena den, bi literatura/diskurtso/kultura hauen artean mendetan eratu den egitura diglosiko eta zapaltzailearen kronika da. Euskal literatura borroka eta zapalketa horren historia eta lekukoa da. Horregatik, euskal literatura "euskaraz idatzitako literatura" izatera mugatzeak zapalketa hori ezkutatu eta desitxuratu egiten du. Eliteen literatura/diskurtso zapaltzaile erdalduna ere barneratu eta inkluitu behar da euskal literaturan, zapalketa soziala literaturaren historiaren ardatz bihurtu dadin. Abiapuntu hau kontutan hartuta, eta hasieran esan bezala, gure etnizitateaz gogoeta garrantzitsu bat erantsi behar diot Before Babel-i. Izan ere, XIX. mendean hasita, eta gero 1960ko hamarkadan, euskal langileria berria dena da etorkina: Andaluziatik, Galiziatik, Estremaduratik, eta abar, etorria. Izan ere elite burges euskaldunek Madrilgo gobernuaren konplizitatez, Espainikao nekazari pobre eta gosetuak Euskal Herrira etortzera bultzatuko ditu (Kataluniarekin batera). Etorkin talde hau da euskal nortasun moderno eta subalternoaren beste ardatza; ezin dugu enoratu. Orain artean, "gazteleraz mintzatzen ziren kanpoko etorkinak" bezala deskribatu dugu talde hau eta euskal langileriaren borrokan onartu baditugu ere, anaia eta arreba bezala, kulturaren ekarpenera eta, orokorkiago, euskal gizartearen diskurtsura pasatakoan, talde hau mututu egin dugu, ez dugu kontatu hartu. Oraindik ere eliteen euskal jatorriaren diskurtsuak itsutu gaitu: euskara da gure historiaren lekukorik zaharrena, diferente egiten gaituena, nortasun bat ematen diguna, eskubideak ematen dizkiguna, Espainiako biztanle jatorrizkoak garela frogatzen duena, eta beraz la hidalguia universal, los fueros eta abar zilegitzen duena. Lehen begiratu batean, ez dirudi goiko kontraesana erraz konpon daitekeenik. Baina, neure esperientziatik abiatuta, uste dut gure nortasun/etnizitate/jatorria birdefinitzeko garaia iritsi dela, izan ere, neu ere nekazari pobreren seme naizen aldetik, Gipuzkoan bertan izan bada ere, biografia etorkon bat dut. Alegia, nire gurasoak Bergaratik atera, lanik gabe, eta Orbegozo fabrikari segika, langile industrial bezala (aita langile, ama etxekoandre) lehenengo Urretxura joan ziren eta gero Errenteriara. Mugimendu honek hasieran "naturala" eta "euskalduna" dirudi, izan ere Euskal Herri barruan gertatutakoa da. Dena den, esperientziaz dakit, mugimendu hau traumatikoa izan zela gurasoentzat (eta neuretzat) eta etorkinen esperientzia klasikoa adierazten duela (Errenterian topatu nituen lehen aldiz euskal burgesiaren seme-alabak ikastolan). Orokorkiago, XIX. mendean hasi eta baserria utzi eta kalera, Ameriketara edo beste nonbaitera atera behar izan zuen euskal nekazal saldo subalternoaren historia ere etorkinaren, migratzailearen, historia da (neskameak, artzainak, langile industrialak....). Alegia, eta lekukoak ugari dira, baserritik kalera jaistea ere migrazio traumatiko eta behartu baten kronika da.(1) Eta uste dut, hemen jarri behar dugula gure etnizitatearen eta nortasunaren jatorria: gurea migrazio bortxatuaren historia da. Denok gara (eliteak kenduta) migrazio kronika baten seme-alabak. Batzuok Estremaduratik etorri dira, beste batzuok Gipuzkoako mendi puntetako baserrietatik, baina denok gara migrazio formaren baten emaitza. Gertakizun traumatiko horrek definitzen gaitu. Jada, Garan esan nuen (2) gaztelera subalterno migratzailea ere euskalki bat dela, euskal hizkera bat, eta hala erreibindikatu behar dela. Etorkin horien lekukoa ez du ia inork jaso eta, hil baino lehen, beren historiak jaso behar dira. Jon Maiak belodromoan 2016an egin zuen bertso/performantze elebiduna (ez nahikoa elebiduna nire iritziz) eta harrez gero argitatu duen liburua, Berriak jaio ginen (2017), gure etnizitate migratzailearen adierazpenik argienetako bat da. Are gehiago, neoliberalismoak eta 2008ko krisiak berriro ere tradizio migratzaile bortxatu hau martxan jarri du eta oraingoz gehiengoak beren buruak salbu daudela penstatzen badu ere, guztiok migratzaile bortxatu bihurtzeko arriskuan gaudela onartu behar dugu. Azkenik honek esan nahi du esukara ez dela normalizatzen ari eta subalterno izaten segitzen duela. Interbinde bakarra euskaldun/basko guztiek euskara jakin beharraren (ez erabiltzearen) normatiba pasatzea da. Kanada eta frantsesa eredu onak dira. (1) Hau baieztatu beharreko hipotesi bezala botatzen dut. Emakumeentzat ere, baserriko lana gogorra bazen ere, kalera eta pisu/apartamentu txikitara joateak beste trauma batzuk ekarri zituen: emakume sare baserritar zabalagoak utzi eta etxekoandre bakartiago eta deskonektatuagoa (familia nuklearra) bihurtzea. (2) https://www.naiz.eus/en/hemeroteca/gara/editions/2017-07-23/hemeroteca_articles/euskal-politika-gehien-definitzen-duena-bere-irrazionaltasuna-da Comments are closed.
|
Details
AuthorJoseba Gabilondo. Publications Archives
April 2023
|